Kiraya Verilen Malın Şartları
KİRAYA VERİLEN MALIN ŞARTLARI
2143- Kiraya verilen malın birkaç şartı vardır:
1) Kiraya verilen mal belirlenmeli.evlerimden birini sana kiraya veriyorum, denirse, doğru değildir.
2) Kiralayan kiralık malı görmelidir. Eğer görmesi halı hazırda mümkün değilse, tüm özellikleri anlatılmalıdır.
3) Kiraya verilen şeyin teslim edilmesi mümkün olmalı-dır. Firar eden veya yakalanması mümkün olmayan bir at kiraya verilirse, kira anlaşması batıldır. Firarda olur, ama ya-kalanması mümkün olursa, anlaşma sahihtir.
4) Kiralanan maldan yararlanıldığında telef ve yok ol-mamalıdır. Dolayısıyla ekmek, meyve ve benzeri yiyecekle-rin kiraya verilmesi doğru değildir.
5) Kiralanan mal, kiralama amacında kullanılabilmeli-dir. Suyu olmayan, yağmur suyunun da yetersiz olduğu bir tarlanın ziraat için kiraya verilmesi doğru değildir.
6) Kiraya verilen şeyin, kiralanma amacı olan menfaati-nin sahibi olmalıdır. Sahibi, veli ve vekili olmayan bir şey kiraya verilirse, asıl sahibi razı olursa sahihtir, olmazsa sahih değildir.
2144- Kiraya verildiği anda meyvesi olmayan, meyvesi için kiraya verilen ağacın anlaşması sahihtir. Aynı şekilde hayvanı sütü için kiraya vermek, sahihtir.
2145- Bir bayan sütünden faydalanılması için ecir olabilir. Kocasından izin almasına da gerek yoktur. Ancak süt verirken, kocasının hakkı zayi olursa, kocasından izinsiz ecir olamaz.
Kiralanan malın kirasından amaçlanan faydaların şart-ları
2146- Kiralanmasından amaçlanan faydaların dört şartı vardır:
1) Helal olmalıdır. Yalnız haram menfaati olan bir mal, veya haramda kullanılma şartı koşulan veya muameleden önce haramda faydalanılması belirlenir, muamele de onun üzerine kurulursa, yapılan muamele batıldır. Şarap satmak veya depolamak için dükkanın kiraya verilmesi, şarabın ta-şınması için bineğin kiraya verilmesi haram, kira anlaşması da batıldır.
2) Yapılan işin şeri açıdan bedava yapılması vacip ol-mamalıdır. Aynı şekilde- vacip ihtiyat gereği- ihtiyaç olan helal ve haramı öğretmek, ölüye vacip olan işlemleri yap-mak gibi- halk arasında o faydalanmaya bir meblağ öden-mesinin anlamsız olmaması da vacip ihtiyat gereği muteber-dir.
3) Kiraya verilen şeyin birden fazla faydası olursa, kira-cının ne tür faydalanacağı belirlenmelidir. Mesela; binilen ve yük taşıyan bir hayvan, kiraya verilecekse hangi işte kullanılması belirlenmelidir.
4) Kullanma müddeti belirlenmelidir. Ev dükkân ve benzerlerinde müddet olarak belirlenmeli veya yapılacak iş tayin edilmelidir. Mesela; terzinin belli bir elbiseyi belli özellikle dikmesi gibi.
2147- Kiranın başlangıcı belirlenmemişse, başlangıcı anlaşma yapıldıktan itibarendir.
2148- Her ne kadar anlaşma yapıldığında daire başka-sında olsa da, bir daire bir yıllığına kiraya verilir, kirası ise anlaşmadan bir ay sonra başlayacağı kararlaştırılırsa, anlaş-ma sahihtir.
2149- Kiranın müddeti belirlenmez, örneğin, oturuldu-ğu müddetçe her ay on lira verilecek denilirse, kira anlaş-ması sahih olmaz.
2150- Kiracıya, daireyi aylık on liraya sana kiraya ver-dim, daha sonra her ne kadar oturursan aylık on lira kirası-dır. Der. Kiranın evveli belliyse, ilk ayın kira anlaşması doğ-rudur.
2151- Gariban ve ziyaretçilerin kullandığı bir ev, ne ka-dar kalacakları belli olmazsa, her gecesine mesela bir lira vereceklerini söyler, ev sahibi de razı olursa, o evin kulla-nılmasının sakıncası yoktur. Ancak kiranın müddeti belir-lenmediği için, ilk gecenin dışında yapılan anlaşma sahih değildir.ev sahibi ilk gecenin dışında istediğinde onları ev-den çıkarabilir.
Kirayla ilgili çeşitli hükümler
2152- Kira karşılığında kiracının verdiği mal belirli ol-malıdır. Buğday gibi tartıyla muamele ediliyorsa, ağırlığı belirlenmeli, tedavülde olan parayla olursa, miktarı belirlenmelidir. At, koyun gibi hayvanlardan olursa, onları görmeli veya tüm özellikleri söylenmelidir.
2153- Tarla ziraat için kiraya verilir, kira bedeli tarlanın mahsulü veya o an hazırda bulunmayan bir tarla gösterilirse veya tamamen kiracının zimmetine bırakılır; o tarlanın mah-sulünden ödemesi şart koşulursa, yapılan kira anlaşması sa-hih değildir. Ancak tarlanın mahsulâtı hâlihazırda mevcutsa, sakıncası yoktur.
2154- Bir şeyi kiraya veren, kiraya verileni kiracıya tes-lim etmedikçe, kira bedelini talep edemez. Hac gibi yapıl-ması için önceden ücretinin ödenmesi gereken bazı durum-lar dışında, Aynı şekilde bir işi yapmak için ecir olduğunda, o işi yapmadıkça ücret talep edemez.
2155- Kiraya verilen şeyi teslim eder, her ne kadar ki-racı teslim almaz veya teslim alır kira bitinceye kadar kira-ladığından faydalanmazsa, kira bedelini ödemelidir.
2156- İnsan bir işi belli günde yapması için ecir olur, aynı günde iş mahallinde bulunur, işveren o işi başka birisi-ne yaptırsa dahi ecirin ücretini ödemelidir. Mesela; bir ter-ziyi elbise dikmek için belirli bir gün ecir tutar, terzi işi yapmak için belirlene gün iş mahallinde hazır bulunur, her ne kadar kumaşı dikmesi için terziye teslim etmese bile, ter-zi işsiz olsun veya çalışsın, terzinin ücretini ödemelidir.
2157- Kira müddeti bittikten sonra kiranın batıl olduğu anlaşılırsa, kiracı kiralanan malın rayiç bedelini sahibine ödemelidir. Mesela; bir daireyi bir yıllığına yüz liraya kira-lar, daha sonra kiranın batıl olduğu anlaşılır, dairenin rayiç kira bedeli elli lira olursa, elli lirayı ödemelidir. Eğer rayiç kirası iki yüz lira olursa, kiraya veren, malın sahibi olur veya kira ücretini belirleme yetkisi olur, dairenin rayiç kira bedelinden haberdar olursa, yüz liradan fazla ödenmesi ge-rekmez. Ama bunların dışında olursa iki yüz lirayı ödeme-lidir. Aynı şekilde kira müddetinden bir miktar geçtik ten sonra, kira anlaşmasının batıl olduğu anlaşılırsa, geçen müddet için de aynı hüküm geçerlidir.
2158- Kiralanan şey telef olur, onu korumakta ihmallik yapılmamış, kullanmakta da aşırılık yapılmamışsa, sorumlu-luk yoktur. Mesela; terziye bir miktar kumaş verilir, o ku-maşı korumakta terzi ihmallik yapmamış, kullanımında dik-katsizlik etmemişse, sorumlu değildir.
2159- Terzi ve sanatkâr gibi, ecir işverenin malı üzerin-de çalışmak ister, malı zayi ederse, sorumludur.
2160- Kasap bir hayvanı boğazlar, onu haram ederse, ister ücretli olsun isterse ücretsiz, o hayvanın bedelini sahi-bine vermelidir.
2161- Bir hayvan veya araba yük taşımak için kiralanır, yük miktarı belirlenir, belirlenen yükten fazla yüklenir, hay-van veya araba telef olur veya arızalanırsa, sorumludur. Yük miktarı belirlenmez, normalden fazla yüklenirse, yine sorumludur. Her iki durumda da normal ücretten daha fazla ödenmelidir.
2162- Bir hayvan kırılabilecek yük için kiralanır, yük-lendikten sonra hayvan düşer veya ürküp yükünü kırarsa, hayvan sahibi sorumlu değildir. Ancak hayvan normalden fazla dövülür veya yıkılması için başka bir şey bilerek yapı-lır, hayvan düşerek yükünü kırarsa, sahibi sorumludur.
2163- Bir çocuğu sünnet eden, sünnet ederken dikkat etmez veya yanlışlık yaparak, mesela; normalden fazla ke-ser, çocuk ölür veya zarar görürse, sünnetçi sorumludur. Ama dikkatsizlik ve yanlışlık yapmaz, çocuk sünnetten do-layı ölür veya bir zarar görürse, çocuğun zarar görüp gör-meyeceği konusunda ona başvurulmamış, sünnetçi de ço-cuğun zarar görebileceğini bilmiyordu ise, sünnetçi sorumlu değildir.
2164- Doktor bir hasta için kendi eliyle ilaç verir veya ilaç yazar, o ilaçtan hasta ölür veya zarar görürse, tedavide her ne kadar ihmalkarlık yapmasa da, doktor sorumludur.
2165- Doktor hastaya, eğer bir zarar görürsen ben so-rumlu değilim. Derse, dikkatli davranır, hastaya bir zarar dokunur veya ölürse, doktor sorumlu
değildir.
2166- Kiracı ve kiraya veren, kendi rızalarıyla kira an-laşmasını bozabilirler. Aynı şekilde kira anlaşmasında her iki taraf veya bir taraf, istediğinde anlaşmayı bozabilir, şartı konursa, anlaşmaya göre kira kararını bozabilirler.
2167- Kiraya veren veya kiracı aldatıldığını anlarsa, ki-ra anlaşmasını yaparken aldatıldığının farkında değildiyse, anlaşmayı bozabilir. 2083. meselede anlatıldığı gibi. Ancak kira anlaşmasında aldatıldıkları taktirde de anlaşmanın bo-zulmayacağı şart bırakılmışsa, kira anlaşmasını bozamazlar.
2168- Bir şey kiraya verilir, teslim etmeden başkası ta-rafından gasp edilirse, kiracı anlaşmayı bozabilir. Daha ön-ce mal sahibine verdiği kabarayı da geri alabilir. Gaspçının elinde olduğu müddetin keserek anlaşmayı bozmayabilir. Bir hayvanı bir aylığına on liraya kiralar, bir başkası o hay-vanı on gün boyunca gasp ederse, on günün normalde ücre-ti on beş lira olursa, kiracı on beş lirayı gaspçıdan alabilir.
2169- Kiralanan şeyin teslim alınmasına bir başkası en-gel olursa veya teslim aldıktan sonra, onu başkası gasp eder, veya onu kullanmaya engel olursa, kira anlaşmasını bozamaz. Normal miktarda malın kirasını gaspçıdan alabilir.
2170- Kira müddeti bitmeden, mülk kiracıya veya bir başkasına satılırsa, kira anlaşması bozulmaz. Kiracı kira üc-retini ödemelidir.
2171- Kira anlaşmasından önce, kiralanan şey kullanma amacından düşerse, anlaşma bozulur. Kiracının mal sa-hibine verdiği kabara da geri ödenir. Çok az kullanımı kalsa da, yine anlaşmayı bozabilir.
2172- Bir mülk kiralanır, kira müddetinden bir müddet geçtik ten sonra kiracının faydalanmak amacıyla kiraladığı mal kullanımdan düşerse, geri kalan anlaşma bozulur. Ge-çen müddetin anlaşmasını bozup normal ücretini ödeyebilir.
2173- İki odalı bir ev kiraya verilir, odalardan birisi yı-kılır, yapılmaya kalkışılırsa, önceki durumundan çok farklı bir şey ortaya çıkacaksa, bir önceki meselenin hükmüyle aynıdır. Ama o şekilde olmaz, ev sahibi anında evi eskisi gi-bi yaparsa, kira anlaşması bozulmaz. Kiracı da anlaşmayı bozamaz. Ancak yapılması bir müddet çeker kiracı o müd-det içerisinde ondan faydalanamazsa, o müddetin anlaşma-sı bozulur. Kiracı isterse, Kullandığı müddetin rayiç ücretini ödeyerek tüm anlaşmayı bozabilir.
2174- Kiraya veren veya kiracı ölürse, kira anlaşması bozulmaz. Ancak evin kullanımı yalnız onun hayatta oldu-ğu müddet için olursa, mesela; birisi hayatta olduğu müd-detçe evin menfaati ona ait olduğunu vasiyet eder, o da evi kiraya verir, kira anlaşması bitmeden ölürse, öldüğü andan itibaren anlaşma bozulur. O andaki sahibi sözleşmeyi imzalarsa, anlaşma sahih olur. Kiraya verenin ölümünden sonraki haklar, mülkün intikal ettiği yeni sahibine aittir.
2175- İş sahibi işçi tutması için ustaya vekâlet verir, us-ta söylenen meblağın altında işçi tutarsa, geriye artan miktar usta için haramdır. İş sahibine geri vermelidir. Ama evi yapmak için ecir olur, kendisi veya bir başkasına yaptırmakta yetkili olursa, çalıştırdığı işçilere işverenin vermiş olduğu miktarın altında bir miktar öder, kendisi az da olsa emek vermiş olursa, geri kalan fazlalık kendine helal olur.
2176- Belli boyayla boyanması için boyacıya verilen kumaş başka bir boyayla boyanırsa, hiçbir ücret talep edi-lemez.
